Phân được hình thành như thế nào? Hành trình của chất thải trong cơ thể

Bạn có bao giờ tự hỏi phân được hình thành như thế nào không? Dù là một chủ đề không mấy hấp dẫn, nhưng việc hiểu rõ quá trình này lại rất quan trọng để nhận biết sức khỏe hệ tiêu hóa của chúng ta. Phân là sản phẩm cuối cùng của quá trình tiêu hóa, nơi cơ thể loại bỏ những gì không cần thiết hoặc không thể hấp thụ. Hãy cùng khám phá hành trình kỳ diệu này từ khi thức ăn đi vào cơ thể cho đến khi chất thải được đào thải.

Quá trình tiêu hóa trong cơ thể

Trước khi tìm hiểu phân được hình thành như thế nào, chúng ta cần nắm vững quá trình tiêu hóa – chuỗi các hoạt động phức tạp biến đổi thức ăn thành chất dinh dưỡng và chất thải.

Quá trình nghiền thức ăn ở trong miệng 

Quá trình tiêu hóa bắt đầu ngay khi thức ăn được đưa vào miệng. Răng sẽ nghiền nhỏ thức ăn, lưỡi trộn đều với nước bọt. Nước bọt chứa enzyme amylase, bắt đầu phân giải tinh bột. Mục đích chính ở đây là làm mềm thức ăn, tạo thành viên nuốt (bolo) để dễ dàng di chuyển xuống thực quản.

Thực quản và dạ dày 

Viên nuốt di chuyển xuống thực quản nhờ các cơn co bóp nhịp nhàng (nhu động ruột), sau đó đến dạ dày. Tại dạ dày, thức ăn được trộn lẫn với axit dịch vị và các enzyme tiêu hóa (như pepsin tiêu hóa protein, lipase tiêu hóa lipid). Dạ dày co bóp mạnh để nghiền nát thức ăn, biến chúng thành một hỗn hợp lỏng sệt hoặc bột nhão gọi là nhũ trấp. Axit dịch vị cũng giúp tiêu diệt phần lớn vi khuẩn có hại trong thức ăn.

Ruột non 

Từ dạ dày, nhũ trấp di chuyển từ từ xuống ruột non – cơ quan đóng vai trò quan trọng nhất trong việc hấp thụ chất dinh dưỡng. Ruột non dài khoảng 6 mét, tại đây:

• Tá tràng: Nhận dịch tiêu hóa từ tuyến tụy (chứa nhiều enzyme phân giải protein, carbohydrate, lipid) và dịch mật từ gan (giúp nhũ hóa chất béo).
• Hỗng tràng và hồi tràng: Là nơi diễn ra quá trình hấp thụ chính. Các chất dinh dưỡng như protein (dưới dạng axit amin), carbohydrate (dưới dạng đường đơn), lipid (dưới dạng axit béo và glycerol), vitamin, khoáng chất và nước được hấp thụ qua thành ruột non vào máu và hệ bạch huyết, sau đó được vận chuyển đi nuôi cơ thể. 

Sau khi quá trình hấp thụ chất dinh dưỡng kết thúc, phần còn lại của thức ăn (chủ yếu là chất xơ, nước, và các chất không thể tiêu hóa) sẽ được đẩy xuống đại tràng.

>>> Xem nội dung liên quan: Dị ứng thời tiết như thế nào

Đại tràng và sự hình thành phân 

Đây là giai đoạn cốt lõi để trả lời phân được hình thành như thế nào. Khi các chất không hấp thụ được từ ruột non đi vào đại tràng (còn gọi là ruột già), chúng vẫn ở dạng lỏng. Đại tràng có chiều dài khoảng 1.5 mét và đóng vai trò như một "nhà máy xử lý chất thải" của cơ thể.

Hấp thụ nước và điện giải

Chức năng chính của đại tràng là tái hấp thụ phần lớn lượng nước và các chất điện giải (như natri, kali) còn lại từ nhũ trấp. Quá trình này giúp cô đặc chất thải và ngăn ngừa mất nước quá mức cho cơ thể. Khi nước được loại bỏ, chất thải dần trở nên đặc hơn.

Vai trò của vi khuẩn đường ruột

Một yếu tố không thể thiếu trong quá trình này là hệ vi khuẩn chí đường ruột, hay còn gọi là hệ vi sinh vật đường ruột. Đại tràng chứa hàng tỷ vi khuẩn, cả có lợi và có hại. Các vi khuẩn có lợi đóng vai trò quan trọng trong việc:

• Phân hủy chất xơ: Một số loại chất xơ mà enzyme tiêu hóa của con người không thể phân giải sẽ được vi khuẩn đường ruột lên men. Quá trình này tạo ra các axit béo chuỗi ngắn có lợi cho ruột và cung cấp một lượng nhỏ năng lượng.
• Tổng hợp vitamin: Một số vi khuẩn tổng hợp các vitamin quan trọng như Vitamin K và một số Vitamin B.
• Xử lý cặn lắng và chất thải: Giúp phân giải thêm các chất không hấp thụ được, tạo thành một phần của khối phân. 

Tạo khuôn phân

Khi nước tiếp tục được hấp thụ và các chất thải được vi khuẩn xử lý, chúng dần đặc lại và tạo thành khuôn. Phân chủ yếu gồm:

• Khoảng 75% là nước.
• 25% còn lại là chất rắn, bao gồm:
• Các vi khuẩn sống và chết (chiếm một lượng lớn).
• Chất xơ không tiêu hóa được (cellulose).
• Chất béo, protein, muối khoáng và các chất thải khác không được hấp thụ hoặc được bài tiết từ cơ thể.
• Tế bào biểu mô ruột bị bong tróc.

Quá trình này ở đại tràng thường mất khoảng 36 giờ.

Lưu trữ và đào thải

Sau khi được hình thành, phân được đẩy vào trực tràng – phần cuối của đại tràng. Trực tràng có vai trò lưu trữ phân cho đến khi cơ thể sẵn sàng đào thải. Khi trực tràng đầy, các tín hiệu thần kinh sẽ được gửi đến não, tạo cảm giác muốn đi vệ sinh. Lúc này, cơ vòng hậu môn sẽ giãn ra và phân được đẩy ra ngoài qua hậu môn.

>>> Tìm hiểu ngay: Retinol dùng như thế nào

Các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình hình thành phân

Chất lượng và tần suất đi ngoài của phân có thể bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khác nhau:

• Chế độ ăn uống:
• Chất xơ: Chế độ ăn giàu chất xơ giúp phân mềm hơn, dễ đi ngoài và giảm nguy cơ táo bón. Chất xơ không tan giúp tăng khối lượng phân, còn chất xơ hòa tan giúp phân mềm và dễ di chuyển.
• Nước: Uống đủ nước là rất quan trọng để đại tràng có thể hấp thụ đủ nước mà không làm phân quá cứng.
• Mức độ hoạt động thể chất: Vận động giúp kích thích nhu động ruột, đẩy nhanh quá trình di chuyển của chất thải.
• Tình trạng sức khỏe: Các bệnh lý đường tiêu hóa như hội chứng ruột kích thích (IBS), viêm ruột, nhiễm trùng, hoặc các bệnh toàn thân như bệnh tiểu đường, tuyến giáp có thể ảnh hưởng đến quá trình hình thành và đào thải phân.
• Thuốc men: Một số loại thuốc (ví dụ: thuốc giảm đau opioid, thuốc chống trầm cảm, thuốc kháng axit chứa nhôm) có thể gây táo bón hoặc tiêu chảy.
• Căng thẳng (Stress): Tâm lý căng thẳng có thể ảnh hưởng đến chức năng đường ruột, gây rối loạn tiêu hóa.
• Tuổi tác: Khi già đi, nhu động ruột có thể chậm lại, dẫn đến xu hướng táo bón. 

Lời kết

Phân được hình thành như thế nào là một quá trình phức tạp nhưng vô cùng thiết yếu của cơ thể, minh chứng cho sự hoạt động hiệu quả của hệ tiêu hóa. Từ việc nghiền nát thức ăn ở miệng, hấp thụ dinh dưỡng ở ruột non, đến cô đặc và hoàn thiện chất thải ở đại tràng với sự hỗ trợ của vi khuẩn đường ruột, mỗi bước đều đóng vai trò quan trọng. Hiểu rõ về quá trình này giúp chúng ta nhận diện sớm các vấn đề sức khỏe đường ruột và duy trì lối sống lành mạnh để hệ tiêu hóa luôn hoạt động trơn tru.