Lốc xoáy, hay còn gọi là vòi rồng, là một trong những hiện tượng thời tiết đáng sợ và có sức tàn phá khủng khiếp nhất trên Trái Đất. Những cột khí xoay tròn dữ dội này có thể san bằng cả một thị trấn trong vài phút, để lại những hậu quả của lốc xoáy vô cùng nặng nề. Vậy, lốc xoáy hình thành như thế nào? Làm thế nào mà một hiện tượng tự nhiên tưởng chừng ngẫu nhiên lại có thể được tạo ra từ sự tương tác phức tạp của các yếu tố khí quyển? Bài viết này sẽ đi sâu vào cơ chế hình thành lốc xoáy, từ những điều kiện ban đầu cho đến sự phát triển của một cơn lốc xoáy hoàn chỉnh, giúp bạn hiểu rõ hơn về hiện tượng tự nhiên lốc xoáy đầy bí ẩn này.
Trước khi tìm hiểu lốc xoáy hình thành từ đâu, chúng ta cần hiểu rõ lốc xoáy là gì. Lốc xoáy là một cột không khí xoáy tròn dữ dội, mở rộng từ một đám mây dông xuống mặt đất. Chúng thường có hình dạng như một chiếc phễu hoặc ống, với phần đáy hẹp tiếp xúc với mặt đất và phần đỉnh rộng hơn nối với đám mây.
Biểu hiện của lốc xoáy rõ ràng nhất là cột xoáy nhìn thấy được, thường có màu xám hoặc đen do cuốn theo bụi bẩn và mảnh vỡ. Sức gió bên trong lốc xoáy có thể đạt tới hàng trăm km/h, thậm chí vượt quá 480 km/h trong những cơn lốc xoáy mạnh nhất, tạo ra sức tàn phá khủng khiếp. Hiện tượng lốc xoáy là gì nếu không phải là biểu hiện cực đoan của sự mất cân bằng trong khí quyển?
Vậy nguyên nhân gây ra lốc xoáy là gì? Hay nguyên nhân của lốc xoáy bắt nguồn từ đâu? Lốc xoáy không hình thành một cách ngẫu nhiên mà đòi hỏi sự kết hợp của nhiều điều kiện khí quyển cụ thể. Về cơ bản, lốc xoáy hình thành từ đâu thì câu trả lời là từ những cơn bão dông mạnh, đặc biệt là các siêu bão (supercell thunderstorms).
Nguyên nhân lốc xoáy chính yếu là sự va chạm và tương tác giữa hai khối không khí có đặc tính khác nhau:
Khi khối khí nóng ẩm từ mặt đất bốc lên gặp khối khí lạnh khô ở phía trên, sự chênh lệch về nhiệt độ và mật độ tạo ra một môi trường không ổn định, tiền đề cho các dòng đối lưu mạnh mẽ.
Đây là yếu tố then chốt trong cơ chế hình thành lốc xoáy. Wind shear (sự đứt gió) là hiện tượng khi hướng hoặc tốc độ gió thay đổi đột ngột theo độ cao.
Sự khác biệt này tạo ra một chuyển động xoay ngang trong không khí, giống như một cái ống nằm ngang đang quay.
>>> Mở rộng kiến thức: Mưa được hình thành như thế nào
Khi dòng khí nóng ẩm bốc lên từ mặt đất, nó gặp và bị cuốn vào ống không khí đang xoay ngang do wind shear. Dòng đối lưu mạnh mẽ này bắt đầu kéo ống không khí xoay ngang đó theo phương thẳng đứng.
Khi ống xoay này được kéo lên, nó bắt đầu co lại và xoay nhanh hơn (giống như một vận động viên trượt băng kéo tay vào gần cơ thể để tăng tốc độ quay). Quá trình này tạo ra một "mắt bão" xoay tròn mãnh liệt, gọi là mesocyclone, trong đám mây dông. Mesocyclone là khu vực xoay tròn quy mô lớn bên trong cơn bão.
Khi mesocyclone mạnh lên và phát triển đủ, áp suất không khí ở tâm của nó giảm xuống cực thấp. Sự chênh lệch áp suất này hút không khí từ bên ngoài vào tâm xoáy với tốc độ rất cao. Dòng khí lạnh, ẩm từ tầng cao hơn cũng bị kéo xuống. Hơi nước trong không khí ngưng tụ do áp suất thấp và nhiệt độ giảm, tạo thành đám mây hình phễu nhìn thấy được, chính là hình ảnh điển hình của lốc xoáy. Lốc xoáy như thế nào? Đó chính là một cột khí xoáy cuộn đáng sợ.
Khi phễu này chạm tới mặt đất, lốc xoáy chính thức hình thành, bắt đầu gây ra tác hại của lốc xoáy trên diện rộng.
Vậy lốc xoáy xảy ra khi nào và làm thế nào để nhận biết? Mặc dù lốc xoáy có thể xảy ra ở bất cứ đâu trên thế giới, nhưng chúng phổ biến nhất ở vùng "Hẻm núi lốc xoáy" (Tornado Alley) ở trung tâm Hoa Kỳ, nơi có đủ các điều kiện khí tượng nêu trên.
Dấu hiệu sắp có lốc xoáy hay dấu hiệu nhận biết lốc xoáy thường bao gồm:
Khi thấy những biểu hiện của lốc xoáy này, cần tìm nơi trú ẩn an toàn ngay lập tức.
Lốc xoáy có thể xảy ra bất cứ lúc nào trong ngày hoặc đêm, nhưng chúng phổ biến nhất vào cuối buổi chiều và đầu buổi tối (từ 3 giờ chiều đến 9 giờ tối), khi nhiệt độ không khí ở mặt đất đạt mức cao nhất, thúc đẩy các dòng đối lưu mạnh. Mùa xuân và đầu hè (tháng 3 đến tháng 6) là thời điểm lốc xoáy hoạt động mạnh nhất ở Bắc bán cầu.
Nguyên nhân dẫn đến lốc xoáy là sự kết hợp của các yếu tố khí tượng, nhưng hậu quả của lốc xoáy lại là sự tàn phá khủng khiếp. Lốc xoáy có thể phá hủy hoàn toàn các tòa nhà, cây cối, xe cộ, và mọi thứ trên đường đi của chúng. Sức gió cực mạnh và áp suất thấp đột ngột bên trong lốc xoáy có thể làm cho các công trình bị "nổ tung" từ bên trong.
Tác hại của lốc xoáy không chỉ giới hạn ở thiệt hại vật chất mà còn gây ra thương vong nặng nề về người, làm mất mát tài sản và ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống kinh tế – xã hội của các vùng bị ảnh hưởng.
>>> Tìm hiểu chi tiết: Cầu vồng được hình thành như thế nào
Hiểu rõ lốc xoáy hình thành như thế nào là bước đầu tiên để chúng ta có thể chủ động phòng tránh và giảm thiểu thiệt hại do hiện tượng thiên nhiên này gây ra. Từ sự tương tác phức tạp của các khối khí, sự đứt gió và các dòng đối lưu mạnh mẽ, một cơn lốc xoáy có thể nhanh chóng hình thành và gây ra sự hỗn loạn. Mặc dù khoa học đã giải mã được nhiều bí ẩn về nguyên nhân gây lốc xoáy, nhưng việc dự báo chính xác và kịp thời vẫn là một thách thức lớn. Nâng cao nhận thức cộng đồng và chuẩn bị các kế hoạch ứng phó là vô cùng quan trọng để bảo vệ tính mạng và tài sản trước sức mạnh đáng sợ của vũ điệu gió hủy diệt này.
Bình Luận