Caffeine là chất gì mà khiến hàng triệu người trên thế giới sử dụng mỗi ngày? Từ một tách cà phê buổi sáng đến nước tăng lực giữa buổi, caffeine dần trở thành phần quen thuộc trong cuộc sống. Vậy bản chất thực sự của chất này là gì? Công dụng của caffeine lên cơ thể chúng ta là gì?
Caffeine là một chất kích thích tự nhiên có màu trắng, vị đắng, thường được tìm thấy trong hơn 60 loại thực vật khác nhau. Những nguồn phổ biến nhất của caffeine bao gồm lá trà, hạt cà phê và hạt cacao – nguyên liệu chính tạo nên socola. Chất này có khả năng tác động trực tiếp lên hệ thần kinh trung ương, giúp con người cảm thấy tỉnh táo, tập trung và tràn đầy năng lượng.
Trên toàn thế giới, hơn một nửa dân số sử dụng các sản phẩm có chứa caffeine hàng ngày. Riêng tại Bắc Mỹ, có đến 90% người trưởng thành tiêu thụ caffeine. Tại Hoa Kỳ, Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm (FDA) đã phân loại caffeine vừa là chất phụ gia thực phẩm, vừa là một loại dược chất.
Tùy theo loại thực phẩm hay đồ uống, lượng caffeine có thể dao động đáng kể. Chẳng hạn, trong cà phê và trà, lượng caffeine phụ thuộc vào loại nguyên liệu, thương hiệu và phương pháp pha chế.
Một số loại nước ngọt như cola cũng chứa caffeine, nhưng đáng chú ý nhất hiện nay là các loại nước tăng lực – được giới trẻ ưa chuộng – có thể chứa từ 60 mg đến hơn 250 mg caffeine mỗi khẩu phần.
Ngoài ra, caffeine còn được sử dụng trong nhiều loại thuốc, từ thuốc không kê đơn đến các sản phẩm kê đơn có tác dụng giảm mệt mỏi, nâng cao sự tỉnh táo và hiệu suất tinh thần.
Ngay sau khi được tiêu thụ, caffeine sẽ được hấp thụ nhanh chóng qua niêm mạc đường ruột và đi vào máu. Tại gan, chất này được chuyển hóa thành các dẫn xuất có khả năng tác động đến nhiều cơ quan, đặc biệt là hệ thần kinh trung ương.
Một trong những cơ chế chính giúp caffeine tạo ra cảm giác tỉnh táo là ức chế hoạt động của adenosine – một chất truyền tin trong não bộ có vai trò gây cảm giác buồn ngủ và mệt mỏi.
Thông thường, adenosine sẽ tăng dần trong ngày khiến bạn cảm thấy muốn nghỉ ngơi vào buổi tối. Tuy nhiên, caffeine ngăn adenosine gắn vào các thụ thể, từ đó làm gián đoạn cảm giác buồn ngủ và giúp bạn duy trì sự tỉnh táo.
Ngoài ra, caffeine còn kích thích sản sinh adrenaline – hormone “chiến đấu hoặc bỏ chạy” – khiến tim đập nhanh hơn, tăng tuần hoàn máu và cải thiện sự tỉnh táo cả về thể chất lẫn tinh thần. Nhờ được hấp thụ nhanh chóng, caffeine thường bắt đầu phát huy tác dụng chỉ sau 20 phút và đạt đỉnh hiệu quả sau khoảng 1 giờ uống.
>>> Tìm hiểu thêm: Bong da tay là thiếu chất gì và cách khắc phục hiệu quả
Caffeine thường được biết đến như một chất giúp bạn tỉnh táo và tràn đầy năng lượng. Tuy nhiên, tác dụng của nó không chỉ dừng lại ở việc “đánh thức tinh thần”, mà còn mang đến nhiều lợi ích cho cả trí óc và thể chất nếu sử dụng đúng cách.
Hỗ trợ hoạt động của não bộ
Caffeine giúp cải thiện chức năng não bằng cách ngăn chặn hoạt động của adenosine – một chất khiến bạn cảm thấy buồn ngủ – đồng thời kích thích sản sinh các chất dẫn truyền thần kinh như dopamine và adrenaline. Những thay đổi này giúp tăng sự tập trung, cải thiện tâm trạng và hỗ trợ hiệu suất làm việc tốt hơn.
Một số nghiên cứu cho thấy caffeine có thể làm giảm nguy cơ trầm cảm, đồng thời hạn chế những suy nghĩ tiêu cực. Đặc biệt, ở người lớn tuổi, việc sử dụng từ 3–5 tách cà phê mỗi ngày còn giúp giảm khả năng mắc các bệnh thoái hóa thần kinh như Alzheimer hoặc Parkinson.
Hỗ trợ giảm cân và kiểm soát cơn thèm ăn
Là một chất kích thích tự nhiên, caffeine giúp thúc đẩy quá trình trao đổi chất, từ đó hỗ trợ việc đốt cháy năng lượng hiệu quả hơn – có thể tăng đến 11%. Ngoài ra, nó còn giúp ức chế cảm giác đói và làm chậm tốc độ tiêu hóa, giúp bạn cảm thấy no lâu hơn. Nhờ vậy, mỗi ngày bạn có thể đốt cháy thêm khoảng 80 kcal chỉ từ caffeine – ngay cả khi không tập thể dục.
Cải thiện hiệu suất vận động thể chất
Uống cà phê khoảng 60 phút trước khi vận động có thể giúp cơ thể ưu tiên sử dụng mỡ làm nhiên liệu, thay vì tiêu hao glucose dự trữ. Điều này không chỉ kéo dài sức bền khi tập luyện mà còn tối ưu hóa khả năng hoạt động của cơ bắp.
Caffeine cũng giúp cải thiện sự co cơ và giảm cảm giác mệt mỏi, cho phép người tập luyện đạt hiệu suất cao hơn. Một liều dùng khoảng 5 mg caffeine trên mỗi kg trọng lượng cơ thể có thể tăng hiệu suất vận động lên đến 5%.
Giảm nguy cơ tim mạch và đột quỵ
Nhiều nghiên cứu cho thấy việc uống cà phê đều đặn với lượng vừa phải (từ 1–4 tách/ngày) có thể giúp giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch và đột quỵ. Dù caffeine có thể làm tăng huyết áp nhẹ ở người mới bắt đầu sử dụng, tác động này thường không đáng kể và có xu hướng giảm dần theo thời gian nếu sử dụng đều đặn.
Các lợi ích sức khỏe khác
Không chỉ giới hạn trong những tác dụng trên, caffeine còn được cho là có vai trò tích cực đối với nhiều mặt khác của sức khỏe:
Sau khi khám phá những lợi ích nổi bật mà caffeine mang lại, bạn cũng cần hiểu rõ mặt trái của hợp chất này. Khi tiêu thụ quá mức hoặc không đúng thời điểm, caffeine có thể dẫn đến một số tác động tiêu cực tới sức khỏe như sau:
Gây rối loạn giấc ngủ
Một trong những ảnh hưởng thường gặp nhất khi nạp quá nhiều caffeine chính là khó ngủ hoặc mất ngủ. Nếu dùng vào buổi tối, đặc biệt là sát giờ đi ngủ, caffeine sẽ khiến bạn khó đi vào giấc ngủ hoặc ngủ không sâu. Người lớn tuổi là nhóm dễ bị tác động nhất do hệ thần kinh yếu đi và khả năng điều hòa giấc ngủ giảm theo thời gian.
Tăng nhịp tim và gây cảm giác hồi hộp
Caffeine là chất kích thích nên có thể khiến tim đập nhanh hơn bình thường, tạo cảm giác bồn chồn, hồi hộp hoặc lo âu. Dù hiện tượng này không gây nguy hiểm ngay lập tức, nhưng nếu bạn nhạy cảm với caffeine, những biểu hiện trên có thể khiến bạn cảm thấy khó chịu và bất an.
Làm tăng huyết áp trong thời gian ngắn
Caffeine có thể làm co hẹp mạch máu và làm gián đoạn hoạt động của các hormone giúp giãn nở động mạch, từ đó dẫn đến tăng huyết áp tạm thời. Ngoài ra, chất này còn kích thích cơ thể tiết adrenaline – hormone làm tim đập nhanh và huyết áp tăng cao.
Những người đang điều trị các bệnh tim mạch hoặc cao huyết áp nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng caffeine.
Ảnh hưởng đến phụ nữ giai đoạn tiền mãn kinh
Phụ nữ trong thời kỳ tiền mãn kinh hoặc mãn kinh có thể trở nên nhạy cảm hơn với caffeine. Chất này có thể gây ra hiện tượng bốc hỏa (nóng đột ngột), toát mồ hôi nhiều và cảm giác khó chịu. Do đó, những người ở giai đoạn này nên hạn chế tiêu thụ caffeine hoặc tránh dùng hoàn toàn để giảm thiểu triệu chứng khó chịu.
Tác động đến hệ tiêu hóa và bài tiết
Caffeine có thể làm tăng lượng axit trong dạ dày, dẫn đến tình trạng ợ chua, đau bụng hoặc làm nặng thêm các vấn đề như viêm loét dạ dày và trào ngược axit. Sau khi hấp thu, caffeine nhanh chóng được xử lý tại gan và đào thải qua thận, khiến bạn đi tiểu thường xuyên hơn. Việc này có thể gây mất nước nhẹ nếu bạn không bổ sung nước đầy đủ.
Gây ảnh hưởng tiêu cực đến xương và cơ
Dùng caffeine quá mức trong thời gian dài có thể làm cản trở quá trình hấp thu canxi – một khoáng chất quan trọng cho xương chắc khỏe. Điều này làm tăng nguy cơ loãng xương, đặc biệt ở người lớn tuổi và phụ nữ sau mãn kinh.
Ngoài ra, caffeine còn có thể gây co thắt cơ hoặc làm bạn cảm thấy đau nhức nếu ngừng sử dụng đột ngột sau thời gian dài lệ thuộc.
Sau khi hiểu rõ những ảnh hưởng tích cực và tiêu cực mà caffeine mang lại, điều quan trọng là bạn cần biết cách sử dụng chất này sao cho khoa học để tối ưu lợi ích và giảm thiểu rủi ro.
Caffeine xuất hiện trong nhiều sản phẩm quen thuộc như cà phê, trà, nước ngọt có gas, nước tăng lực và cả một số loại thuốc. Nếu dùng đúng liều lượng, caffeine có thể giúp cải thiện sự tỉnh táo, nâng cao hiệu suất làm việc và hỗ trợ thể lực. Tuy nhiên, việc lạm dụng sẽ gây ra nhiều hệ lụy cho sức khỏe.
Một số lưu ý để sử dụng caffeine hiệu quả:
Việc kiểm soát lượng caffeine phù hợp với thể trạng cá nhân không chỉ giúp bạn duy trì sự tỉnh táo một cách an toàn mà còn góp phần bảo vệ sức khỏe lâu dài.
>>> Tìm hiểu thêm: CaCO3 là chất gì và có tác dụng đối với sức khỏe con người
Sau khi hiểu rõ caffeine là chất gì, bạn có thể cân nhắc kỹ lưỡng hơn về liều lượng và tần suất sử dụng mỗi ngày. Dù caffeine mang lại nhiều lợi ích, việc sử dụng quá mức cũng tiềm ẩn rủi ro. Hãy lắng nghe cơ thể để dùng caffeine một cách thông minh và hợp lý.
Bình Luận