Bản chất của nhà nước là gì luôn là câu hỏi lớn trong khoa học chính trị và pháp lý. Việc hiểu rõ bản chất giúp chúng ta nhìn nhận đúng vai trò, chức năng và cơ chế vận hành của nhà nước trong đời sống xã hội hiện nay.
Trước khi đi vào phân tích bản chất của nhà nước là gì, cần hiểu rõ nhà nước là một hình thức tổ chức quyền lực chính trị đặc biệt trong xã hội có giai cấp. Nhà nước được thành lập nhằm quản lý các hoạt động chung của cộng đồng, duy trì trật tự xã hội và bảo vệ quyền lợi của các tầng lớp trong xã hội, đặc biệt là giai cấp cầm quyền.
Khác với các hình thức tổ chức xã hội sơ khai như bộ lạc hay thị tộc, nhà nước có bộ máy quyền lực rõ ràng, có hệ thống pháp luật, có lãnh thổ xác định và thực thi quyền lực thông qua các công cụ như tòa án, quân đội, cảnh sát, và thuế khóa.
Trong học thuyết Mác – Lênin, bản chất của nhà nước là gì được lý giải dựa trên cơ sở mối quan hệ giai cấp. Theo đó, nhà nước là công cụ của giai cấp thống trị dùng để duy trì địa vị thống trị và đàn áp các giai cấp bị trị. Nhà nước không phải là một thực thể trung lập mà là sản phẩm của xã hội có giai cấp và mâu thuẫn giai cấp không thể điều hòa.
Điều này có nghĩa là, nhà nước tồn tại như một bộ máy cưỡng chế nhằm duy trì quyền lực, trật tự do giai cấp cầm quyền thiết lập. Dù hình thức tổ chức có thể thay đổi qua các thời kỳ (chiếm hữu nô lệ, phong kiến, tư bản chủ nghĩa...), nhưng bản chất giai cấp của nhà nước vẫn không đổi cho đến khi xã hội tiến tới một thể chế không còn giai cấp – tức xã hội cộng sản chủ nghĩa.
>>> Khám phá thêm: Hiểu rõ chất lượng là gì để nâng cao hiệu quả công việc
Khi đặt câu hỏi bản chất của nhà nước là gì, cần xem xét ở góc độ pháp lý – xã hội. Từ phương diện này, nhà nước được nhìn nhận là một thiết chế hợp pháp, được thiết lập trên cơ sở pháp luật và có nhiệm vụ quản lý xã hội thông qua hệ thống quy phạm pháp lý.
Tuy nhiên, pháp luật không thể tách rời khỏi cơ sở kinh tế và xã hội. Những quy định pháp luật luôn phản ánh quan hệ sản xuất, quyền lợi của một hoặc nhiều nhóm xã hội trong một thời điểm nhất định. Do đó, bản chất pháp lý của nhà nước cũng là sự phản ánh bản chất xã hội, nơi các nhóm lợi ích tác động và chi phối quá trình lập pháp, hành pháp và tư pháp.
Ngày nay, khi xã hội ngày càng phát triển, toàn cầu hóa và dân chủ hóa được đẩy mạnh, câu hỏi bản chất của nhà nước là gì tiếp tục được mở rộng với nhiều cách tiếp cận mới. Một số học giả cho rằng nhà nước hiện đại có xu hướng giảm bớt tính giai cấp rõ rệt để trở nên gần gũi, phục vụ nhân dân nhiều hơn.
Nhà nước ngày càng đóng vai trò trung gian điều hòa lợi ích giữa các tầng lớp trong xã hội, đảm bảo công bằng, an sinh và phát triển bền vững.
Tuy nhiên, không thể phủ nhận rằng trong nhiều trường hợp, quyền lực nhà nước vẫn chịu ảnh hưởng từ các nhóm lợi ích lớn như giới tài phiệt, tập đoàn kinh tế, hay những lực lượng có quyền lực ngầm trong chính trị. Do đó, nhận diện bản chất của nhà nước là gì trong xã hội hiện đại cần sự phân tích khách quan, dựa trên thực tiễn chứ không đơn thuần là lý thuyết.
Hiểu được bản chất của nhà nước là gì giúp mỗi công dân có nhận thức đúng đắn về vai trò của mình trong xã hội. Từ đó, chúng ta có thể tham gia tích cực vào quá trình xây dựng, giám sát và hoàn thiện bộ máy nhà nước. Nhà nước không thể hoàn thiện nếu thiếu đi sự phản biện, sự kiểm tra từ phía nhân dân – những người chịu sự điều hành trực tiếp từ cơ cấu quyền lực ấy.
Hơn nữa, việc hiểu bản chất của nhà nước cũng là điều kiện để xây dựng một xã hội pháp quyền thực sự. Chỉ khi công dân hiểu rõ quyền và nghĩa vụ của mình, biết được giới hạn và trách nhiệm của nhà nước thì mới có thể duy trì một xã hội dân chủ, văn minh và phát triển.
>>> Khám phá thêm: Bản chất của worm sâu máy tính là gì và mức độ nguy hiểm
Như vậy, việc hiểu bản chất của nhà nước là gì không chỉ mang ý nghĩa lý luận mà còn giúp mỗi cá nhân ý thức rõ hơn về vai trò của mình trong xã hội. Đây là nền tảng để xây dựng một quốc gia vững mạnh và công bằng.
Bình Luận